ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ
Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΟΡΙΟΥ

Το πρώτο που αντικρίζει ο επισκέπτης, καθώς πλησιάζει από μακριά προς την Ουρανούπολη, είναι ο γραφικός πύργος του Προσφορίου, δίπλα στον αιγιαλό. Κτισμένος σε καίριο σημείο εποπτεύει τον περιβάλλοντα χώρο, τα αθωνίτικα βουνά, τη θάλασσα και τα νησάκια απέναντι. Πρόκειται για ένα κτίσμα που δεσπόζει στην περιοχή με τον επιβλητικό του όγκο. Πρόκειται για τον μοναδικό από τους πύργους της Χαλκιδικής ο οποίος κατοικούνταν μέχρι πρόσφατα. Το όνομά του προέρχεται από το όνομα του μετοχίου Προσφόριον, του οποίου ο αρχικός πυρήνας ανήκε ήδη από το 1018 στη Μονή Βατοπεδίου.

Το 1924, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, στους χώρους του μετοχίου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και ίδρυσαν την Ουρανούπολη. Με τον καιρό οικοδομήθηκαν κατοικίες που εντάσσονται σταδιακά σε ένα ενιαίο οικοδομικό σύνολο. Την ίδια εποχή, το 1928, έρχεται το ζεύγος Λοκ, η Τζόις αγγλικής και ο Σίντνεϊ αυστραλιανής καταγωγής, ως μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων για να παράσχουν βοήθεια στους πρόσφυγες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Εγκαταστάθηκαν στον πύργο και πρόσφεραν ουσιαστική βοήθεια στους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και αργότερα στους σεισμοπαθείς του μεγάλου σεισμού του 1932. Το ζεύγος Λοκ πρόσφεραν σημαντικό κοινωνικό έργο στους κατοίκους της Ουρανούπολης για περισσότερα από 50 χρόνια. Ο Σίντνεϊ πέθανε το 1954 και η Τζόις το 1982. Έγραψαν βιβλία και περιποιήθηκαν τον πύργο. Η Τζόις ασχολήθηκε με την αναβίωση της κατασκευής χειροποίητων χαλιών στο πύργο εξασφαλίζοντας κάποιο εισόδημα σε νεαρές γυναίκες του χωριού. Τους έδειξε πώς να υφαίνουν χειροποίητα χαλιά από γιδότριχα, σε σχέδια που έφτιαχνε ο σύζυγός της αντιγράφοντας αγιορείτικα και ανατολίτικα μοτίβα και κοσμήματα. Ακόμη τους έμαθε πώς να τα βάφουν με φυσικά χρώματα, τα οποία έφτιαχναν από φυτά.

Σήμερα στους ορόφους του πύργου-μουσείου, που είναι ιδιοκτησία του Υπουργείου Πολιτισμού εκτίθενται αρχαία ευρήματα από τον Άθωνα, την Ιερισσό, τη Βαρβάρα, τη Μεγάλη Παναγία, το Παλαιοχώρι και τα Σιδηροκαύσια. Σημαντικά εκθέματα του μουσείου αποτελούν τα δύο χάλκινα κράνη κορινθιακού τύπου του 6ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκαν στον Άθω, καθώς και πολλά κοσμήματα που βρέθηκαν στην αρχαία Άκανθο, το Παλαιόκαστρο και τη Μεγάλη Παναγία.

Επίσης εκτίθενται σημαντικά ευρήματα της Μονής Ζυγού. Ανάμεσα τους το μολυβδόβουλο του «ταπεινού Αθανασίου» του Αθωνίτη, που χρονολογείται στα τέλη του 10ου αιώνα μ.Χ., ένα γυάλινο καντήλι και ένα περίτεχνο εφυαλωμένο πινάκιο. Σημαντικό έκθεμα είναι οι επιγραφές από τη Βαρβάρα και το Νέπωσι, έργα της Χριστιανικής περιόδου.

Έξω από την ανατολική πλευρά του πύργου είναι προσκολλημένος ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός περίβολος, ο οποίος φαίνεται να είναι προσθήκη της πρώιμης Τουρκοκρατίας με μεταγενέστερες επισκευές. Οι σύγχρονοι χώροι ενδιαίτησης και αποθήκευσης στο εσωτερικό του μπαρμπακά οριοθετήθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα. Βορειοδυτικά του πύργου βρίσκεται το κτίριο του αρσανά, κτισμένο το 1865, μαζί με μια αποβάθρα, η οποία δεν υπάρχει σήμερα. Αποτελείται από τον ημιυπόγειο χώρο φύλαξης της βάρκας του μετοχίου, τους αποθηκευτικούς χώρους στο ημιανώγειο και το ανώγειο με το χαγιάτι του που προσφέρονταν για κατοίκηση. Υπήρχαν και άλλα κτίρια – αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, πηγάδια – αλλά σήμερα σώζεται μόνο το χαλκαδιό και το κολληγάδικο, που βρίσκεται λίγο μακρύτερα.

Οι ιστορικές μαρτυρίες δείχνουν ότι ο πύργος ήταν ήδη κτισμένος το 1344 και προφανώς ολοκληρώθηκε σε προγενέστερη χρονική περίοδο, πιθανώς επάνω σε θέση παλαιότερης εγκατάστασης. Τον Μάιο του 1379 φιλοξενήθηκε εδώ ο Ιωάννης Παλαιολόγος, τότε δεσπότης της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα, μετά την παραμονή του απάλλαξε τον πύργο από φορολογικές υποχρεώσεις. Κατά τον μεγάλο σεισμό του 1585 ο πύργος πρέπει να υπέστη σοβαρές ζημιές, αλλά επισκευάστηκε. Επίσης, πιθανότατα πυρπολήθηκε το 1821, αφού υπάρχουν μαρτυρίες ότι το 1858 ήταν σε άθλια κατάσταση και ακατοίκητος. Η σημερινή μορφή του προέκυψε μετά από την εκτεταμένη επισκευή και ανακατασκευή του που ακολούθησε. Η σημερινή αποκατάσταση του πύργου έγινε από τη 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Το κτίριο έχει να επιδείξει τουλάχιστον τρεις κύριες οικοδομικές-ιστορικές φάσεις. Η πρώτη, η βυζαντινή (11ος-12ος αιώνας), περιλαμβάνει το κάτω, πετρόκτιστο τμήμα, χωρίς τους δύο ορόφους. Σε επόμενη φάση, η οποία τοποθετείται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και πιθανότατα μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1585, τοποθετήθηκαν ακόμα τρεις όροφοι, από τους οποίους σώζονται σήμερα οι δύο. Ο τρίτος μπορεί να ήταν και ένα ακόμη επίπεδο με επάλξεις. Η τρίτη φάση περιλαμβάνει την εσωτερική ξυλεπένδυση του κτιρίου και την στέγη που διασώζεται μέχρι σήμερα, και τοποθετείται χρονικά σε ανακατασκευή που φαίνεται πως ολοκληρώθηκε το 1862. Η κατασκευή του εξωτερικού λοξού τοίχου αντιστήριξης, της λεγόμενης σκάρπας, έγινε μετά την ανακατασκευή.

Σήμερα, μετά τις πρόσφατες εργασίες αποκατάστασης, το επισκέψιμο εσωτερικό του πύργου διατηρείται με τις αυθεντικές κατασκευές του 19ου αιώνα

Ο ΤΟΠΟΣ

• Μεταλλεία Χαλκιδικής: Η Πατρίδα Του Αριστοτέλη
• Μεταλλεία Χαλκιδικής: Τα Αρχαία Στάγειρα
• Μεταλλεία Χαλκιδικής: Η Πύλη του Αγίου Όρους
• Μεταλλεία Χαλκιδικής: Η Μονή Ζυγού
• Μεταλλεία Χαλκιδικής: Ο Πύργος του Προσφορίου